Samenleving en Toekomst - Het programma

Organisatie

Op voorstel van de Minister van Wetenschapsbeleid heeft de Ministerraad op 25 februari 2005 het programma Samenleving en Toekomst goedgekeurd. Het programma beschikt over een budget van 14.6 mio EUR om onderzoeksprojecten te financiëren die binnen een (of meerdere) van de 11 thema’s van het programma vallen. Twee oproepen zijn georganiseerd (2005 en 2007) om de onderzoeksprojecten te selecteren. Een ex-post evaluatie wordt georganiseerd na het verloop van de projecten.

Het programma heeft als doelstelling het opstellen van onderzoeksprojecten van hoog wetenschappelijke kwaliteit ter ondersteuning van het beleid. Onderzoeksprojecten in het kader van dit programma veereisen een personeelsbezetting van 2 à 3 onderzoekers gedurende 2 à 4 jaar, wat overeenkomt met een budget in de grootteorde van 300.000 tot 450.000€. Projecten van vier jaar zullen een tussentijdsevaluatie ondergaan door een panel van buitenlandse experts om te bepalen of ze verlengd zullen worden.

De indeling van de vragen in elf hoofdthema’s mag geen transversale benadering van het onderzoek belemmeren. Deze benadering wordt integendeel zelfs aangemoedigd.

De ploegen worden eveneens aangemoedigd met buitenlandse onderzoekers samen te werken. Een bijkomend budget ter grootte van 20 % van de personeels- en werkingskosten van de Belgische partners kan aan deze samenwerking worden besteed.

Dit onderzoeksprogramma heeft de bedoeling bij te dragen tot het vergoten van de kennis die vereist bij het beleidsvoorbereidend werk op Belgisch federaal vlak. Dit heeft een aantal consequenties voor de organisatie van het onderzoek:

thema's die behoren tot de bevoegdheid van Gemeenschappen en/of Gewesten maken geen deel uit van dit programma;
de voorgestelde onderzoeksthema's moeten op Belgisch niveau worden bestudeerd. Voorstellen die zich beperken (bv. in hun dataverzameling) tot één Gewest of Gemeenschap of waar er zich een onverantwoorde wanverhouding tussen Gewesten en/of Gemeenschappen voordoet, zullen uit de evaluatieprocedure worden verwijderd;
het onderzoek moeten leiden tot resultaten die bruikbaar zijn voor het beleidsvoorbereidende werk. Beleidsmakers in de ruime zin (wat in een democratische context betekent alle personen, instellingen, verenigingen … die een inbreng willen hebben in de beleidsvorming) moeten uit de resultaten van het onderzoek een voor hen relevante kennis kunnen putten. Dit betekent echter niet dat onderzoekers kant-en-klare beleidsvoorschriften ten behoeve van een of andere persoon of instelling dienen af te leveren;
alle onderzoeken moeten een sterk empirische inslag hebben. Louter theoretisch werk of opstellen van modellen zonder toetsing aan het onderzoeksveld worden niet aanvaard;
de ploegen dienen bij voorkeur een beroep te doen op bestaande (ambtelijke of niet-ambtelijke) databestanden. Zij moeten hierbij nagaan of de databanken toegankelijk zijn en hoeveel tijd de aanvraagprocedure in beslag neemt. Indien na de start van het onderzoek blijkt dat wegens onzorgvuldigheid van de onderzoekers de databestanden niet tijdig beschikbaar zijn, kan dit voor de Staat een reden zijn om het contract op te zeggen;
indien het project een vorm van dataverzameling met grote budgetten omvat (b.v. enquête), moet op een duidelijke en overtuigende wijze worden geargumenteerd waarom deze welbepaalde dataverzameling de voorkeur verdient boven alle andere benaderingen;
gegevens die in het kader van dit programma worden verzameld, moeten ook aan andere onderzoeksploegen ter beschikking worden gesteld. Uiterlijk samen met het eindverslag dient de ploeg die een dataverzameling aanlegde, bij het Federale Wetenschapsbeleid een fiche met de metadata en een beschrijving van de toegangsvoorwaarden voor andere ploegen in;
Genderdimensie moet duidelijk opgenomen worden in de onderzoeksprojecten

Programmacomité

Het programma "Samenleving en Toekomst" wordt begeleid door een Begeleidingscomité dat is samengesteld uit vertegenwoordigers van de federale overheidsinstellingen. Dit Comité spreekt zich uit over de selectie van de onderzoeksthema’s die in het programma aan bod moeten komen en over de onderzoeksvoorstellen van de ploegen.

Selectieprocedure van de onderzoeksprojecten

De projecten ingediend in het kader van het programma zijn het voorwerp van een tweefasige selectieprocedure.
Een panel van internationale experts spreekt zich eerst uit over de wetenschappelijke kwaliteit van de voorstellen en hun inpassing in een of meer thema’s van het programma. De voorstellen die niet aan deze fase beantwoorden worden geweerd en komen niet in aanmerking voor de volgende fase van de procedure.

Het Programmacomité brengt vervolgens zijn advies uit in verband met de relevantie van de voorstellen voor de besluitvorming. Op grond hiervan wordt een lijst met voorstellen voorgelegd aan de Minister van Wetenschapsbeleid.

Werking van de onderzoeksprojecten

De onderzoeksprojecten gefinancierd in het programma Samenleving en Toekomst worden ieder begeleid door een Begeleidingscomité om de doelstellingen van het programma s te kunnen waarborgen (hoog wetenschappelijk niveau, opening naar de burgers toe en beleidsonderbouwing). Deze comités zijn samengesteld uit vertegenwoordigers van de federale en eventueel regionale of communautaire instellingen, uit vertegenwoordigers van burgerverenigingen alsmede uit wetenschappers die niets met de onderzoeksploeg te maken hebben. Dit comité wordt voorgezeten door een programmabeheerder van het Federaal Wetenschapsbeleid.

Naast de uitvoering van de eigenlijke onderzoekstaken, is iedere ploeg ook belast met:

het op touw zetten van een internationaal seminarie met het doel het Begeleidingscomité in staat te stellen kennis te nemen van de internationale context waarin het project moet worden gezien;
het voorleggen ter advies van het Begeleidingscomité en van de beheerder van het programma van het eindverslag met het oog op publicatie;
het voorstellen van een valorisatie-activiteit met het doel de resultaten van het project te delen.

Er dient op te worden gewezen dat de onderzoeksprojecten die over vier jaar lopen halfweg zullen worden beoordeeld om te bekijken welk gevolg aan het project wordt gegeven. De evaluatie zal gebeuren door een panel van internationale experts.