Onderzoeksproject HL/DD/17 (Onderzoeksactie HL)
De uitwerking van strategieën voor duurzame ontwikkeling is een zoektocht naar een evenwicht tussen economische doelstellingen, menselijke ontwikkeling en de zorg om het leefmilieu en de natuurlijke hulpbronnen op lange termijn te behouden.
Om dergelijke strategieën op punt te kunnen stellen, dient men over informatiesystemen te beschikken die toelaten de kwaliteit van de ontwikkeling concreet te evalueren, niet alleen vanuit economisch oogpunt, maar ook rekening houdende met sociale en milieukundige aspecten. Deze noodzaak wordt erkend in Agenda 21, waarin de aandacht gevestigd wordt op de nood aan geïntegreerde informatie en waarin internationale organisaties en overheden uitgenodigd worden om studies uit te voeren betreffende de ontwikkeling van indicatoren voor duurzame ontwikkeling of ertoe opdracht te geven.
Het is binnen dit kader dat voorliggend onderzoek geplaatst dient te worden. Het onderzoek dient voornamelijk uit te monden in de definitie en de toepassing van een geheel van indicatoren die toelaten om de Belgische situatie en evolutie te beoordelen van sectoren die van primordiaal belang zijn op het gebied van duurzame ontwikkeling, namelijk transport en landbouw. De sectoriële indicatoren dienen informatie te verschaffen aangaande de activiteiten die duurzame ontwikkeling belemmeren. Op deze manier kan de integratie van de duurzaamheidsaspecten binnen het sectorieel beleid bevorderd worden.
De sets van indicatoren beogen een synthetisch en multidimensionaal beeld te geven van de thema’s, drijvende krachten en sleuteltendenzen binnen het transport en de landbouw op nationale schaal. Daarnaast zijn ze bedoeld om de vooruitgang naar duurzamere systemen op te volgen. Het belang van dit project ligt in de opzet om een sectoriële geïntegreerde benadering te realiseren, toegepast op België doch evenwel rekening houdende met de internationale context.
Het onderzoek is voornamelijk gericht op :
- de ontwikkeling van een algemene benadering van de concepten van een duurzaam transport en een duurzame landbouw ;
- de opstelling van een conceptueel en methodologisch kader voor de ontwikkeling van een geheel van indicatoren voor duurzame ontwikkeling voor de sectoren die onderwerp uitmaken van het onderzoek, meer bepaald op basis van ervaringen binnen de grote internationale organisaties of binnen andere landen ;
- de uitwerking van methodologische fiches voor de geselecteerde indicatoren, waarin informatie vervat is over de indicatoren en waarmee tegemoetgekomen wordt aan de noodzaak van een mogelijke internationale harmonisatie ;
- de toepassing van de weerhouden indicatoren, alsook de beoordeling en de presentatie ervan in een duidelijke en sprekende vorm.
Schematisch weergegeven, situeert de bijdrage van deze studie zich op drie grote niveaus :
- een deelname in het gedachtengoed over de « operationalisering » van het concept duurzame ontwikkeling, meer specifiek met betrekking tot de problemen inzake mobiliteit en landbouw ;
- een bijdrage tot de inspanningen die op verschillende niveaus gebeurd zijn om een set van indicatoren voor duurzame ontwikkeling of milieu-indicatoren op te stellen (meer bepaald voor de sectoren transport en landbouw) ;
- een concrete toepassing van indicatoren die een zekere voor- en achteruitgang van België aan het licht zal brengen betreffende de verschillende aspecten van duurzame ontwikkeling in de bestudeerde domeinen.
Dergelijke sets van regelmatig bijgewerkte indicatoren kunnen gebruikt worden als :
-ondersteuning van de geïntegreerde besluitvorming (identificatie en bewustwording van problemen in een holistisch perspectief, evaluatie van prestaties) ;
-informatie- en sensibiliseringsinstrument voor verschillende maatschappelijke actoren ;
-ondersteuning van de structurering en standaardisatie van -evaluatierapporten ;
-oriëntatie voor de uitvoering van programma’s gericht op de inzameling en analyse van meer specifieke gegevens.
De doelgroep die het project voor ogen heeft, bestaat enerzijds uit de verschillende tussenpersonen in de federale en regionale besluitvorming (en meer bepaald zij die werken op de bevoegdheidsdomeinen die duurzaamheid van transport en landbouw een wending kunnen geven) en anderzijds de andere actoren.
Voor wat het thema 'Duurzame landbouw' betreft, werd de selectie van 22 indicatoren mede gebaseerd op gesprekken met verschillende actoren die werkzaam zijn op thema's in verband met landbouw, duurzame ontwikkeling of indicatoren (federale en regionale administraties, wetenschappelijke milieus, belangengroepen). Een aantal pertinente indicatoren zijn opgenomen, ook al zijn voorlopig geen gegevens beschikbaar binnen een redelijke kosten-batenverhouding, aangezien deze nuttig geacht worden in het licht van een beleid voor een duurzame landbouw. Deze indicatoren kunnen de ontwikkeling van databronnen en gestandaardiseerde meetmethodes bevorderen, zodat de opstelling van dergelijke indicatoren naar de toekomst mogelijk wordt.
De thema's waarbinnen de 22 uitgewerkte indicatoren geplaatst worden, bestaan uit Voedselveiligheid, Voedselkwaliteit - Volksgezondheid, Subsidiair regime, Genetische modificatie, Import/export, Financiële situatie van het bedrijf/Arbeidsvreugde (2), Werkgelegenheid, Opleiding van de landbouwer, Sociale perspectieven van de landbouwer, Positie van de landbouwer in de productieketen (2), Biologische landbouw (3), Bestrijdingsmiddelen, Bijdrage van de landbouw tot milieuproblemen op kleine schaal, Erosie/condensatie van de bodem, Vermesting, Landschappelijke aspecten, Verzuring en Dierenwelzijn. Negen indicatoren zijn van het state-type, zeven van het driving force-type en zes van het response-type. Daarnaast kunnen elf indicatoren ondergebracht worden bij de milieukundige aspecten, negen bij de economische aspecten en twee bij de sociale aspecten van een duurzame landbouw. De indicatoren binnen het thema 'Subsidiair regime' houden naast economische eveneens institutionele aspecten in.
Methodologie
Vooraleer een set van indicatoren binnen een coherente en globale benadering kan worden opgesteld, is een conceptueel en methodologisch kader nodig (« visie » op een duurzaam transport/duurzame landbouw, benaderingswijze, keuze en organisatie van de behandelde thema’s, selectiecriteria voor de keuze van de indicatoren, inhoud van de beschrijvende fiches, enz.). Schematisch voorgesteld, is de ontwikkeling van het referentiekader en van de preliminaire set van indicatoren gestoeld op drie complementaire pijlers die parallel beschouwd werden, namelijk :
I. de ontwikkeling van een « visie » op duurzaam transport/duurzame landbouw (oorzaken van niet-duurzame aspecten, algemene objectieven en principes, potentiële hefbomen voor een duurzame ontwikkeling van deze sectoren in de Belgische context) ;
II. de analyse van actieprogramma’s en referentieteksten aangaande transport en mobiliteit/landbouw ;
III. de studie van bestaande werken in verband met indicatoren voor duurzame ontwikkeling (opstellingswijze, type van benadering, vooropgestelde doelstellingen, keuze van de indicatoren, enz.) en meer bepaald voor de sectoren binnen het onderzoek.
In tweede instantie werd de preliminaire lijst van indicatoren onderworpen aan een evaluatie op basis van :
IV. een consultatieproces met indicatief karakter (vragenlijst) ;
V. de toepassing van selectiecriteria betreffende de algemene relevantie van de indicatoren en hun analytische betrouwbaarheid, de kwaliteit en beschikbaarheid van basisgegevens en in mindere mate hun communicatief potentieel ; deze evaluatie hield eveneens rekening met vergelijkbare studies door andere instellingen.
De gevolgde methodologie combineert dus een persoonlijke benadering met een een parallelle « bottom-up » benadering. De persoonlijke benadering laat toe de originele elementen te vrijwaren en rekening te houden met nationale specifieke eigenschappen. De bottom-up benadering laat vervolgens toe overeenkomsten met andere initiatieven inzake de ontwikkeling van indicatoren te ontdekken en rekening te houden met adviezen van personen die de indicatoren naar verwachting zullen gebruiken of die werken binnen de onderzochte domeinen. De inrekeningname van de studies aangaande indicatoren uitgevoerd door grote instellingen steunt op een dubbele motivatie, enerzijds de verworven ervaring van deze laatsten te benutten op het vlak van statistische gegevens, evaluatie- en rapporteringsverloop en anderzijds naar de toekomst toe te komen tot een harmonisatie van de indicatoren.
Het tweede grote luik van het project betreft de realisatie van thematische fiches die de toepassing en de evaluatie van de weerhouden indicatoren bevatten (tendenzen in de tijd, eventuele afwijkingen of tegenstellingen aangaande bestaande objectieven of normen, ramingen die toelaten discrepanties weer te geven in functie van geografische of sociale criteria) alsook hun methodologische presentatie (beleidsrelevantie, methodologische fundering, typologie, gegevensbronnen, enz.).
working paper nr 8: Elaboration d'indicateurs de développement durable pour la Belgique
J. De Villers, T. Bauler (ULB - CEESE);
S. Bogaert, Dirk Le Roy (ECOLAS)
Elaboration et application d'un set d'indicateurs de développement durable des transports en Belgique
Première partie et annexes: approche conceptuelle et méthodologique pour l'élaboration du set d'indicateurs
Hecq, Walter Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0763)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Elaboration et application d'un set d'indicateurs de développement durabledes transports en Belgique
Seconde partie (1): description méthodologique, application et évaluation des indicateurs
Hecq, Walter Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0764)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Elaboration et application d'un set d'indicateurs de développement durable des transports en Belgique
Seconde partie (2): données contextuelles
Hecq, Walter Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0765)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Elaboration et application d'un set d'indicateurs de développement durable des transports en Belgique: résumé exécutif
Bruxelles: SSTC, 2001 (SP0766)
[Om te downloaden]
Ontwikkeling en toepassing van Indicatoren voor een Duurzame Landbouw in België: eindverslag, eerste deel
Bogaert, Sarah - Deconinck, Mieke - Le Roy, Dirk Brussel: DWTC, 1999 (SP0767)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Ontwikkeling en toepassing van Indicatoren voor een Duurzame Landbouw in België: eindverslag, tweede deel: methodologische fiches
Bogaert, Sarah - Deconinck, Mieke - Le Roy, Dirk Brussel: DWTC, 1999 (SP0768)
[Om te downloaden]
[Uitgeput]
Ontwikkeling en toepassing van Indicatoren voor een Duurzame Landbouw in België: samenvatting
Bogaert, Sarah - Deconinck, Mieke - Le Roy, Dirk Brussel: DWTC, 1999 (SP0769)
[Om te downloaden]
Development and application of indicators of sustainable development in Belgium: summary
Bogaert, Sarah - Deconinck, Mieke - Le Roy, Dirk Brussels: OSTC, 2001 (SP0770)
[Om te downloaden]
