Onderzoeksproject DR/96 (Onderzoeksactie DR)
Het gebruik van psychoactieve stoffen, waaronder alcohol, tabak en illegale drugs, blijft een grote uitdaging voor de volksgezondheid en draagt bij tot vroegtijdige sterfte en aanzienlijke sociale en economische kosten. Wereldwijd was alcoholgebruik in 2023 de elfde belangrijkste risicofactor voor het aantal Disability-Adjusted Life Years (DALY’s) en verantwoordelijk voor ongeveer 2% van alle DALY’s en sterfgevallen (Hay et al., 2025; Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), z.d.). Tabaksgebruik blijft een nog grotere impact hebben en is verantwoordelijk voor 9,7% van alle sterfgevallen en 5,8% van alle DALY’s wereldwijd (Hay et al., 2025; Institute for Health Metrics and Evaluation (IHME), z.d.). In België rookte in 2023 17,6% van de bevolking van 15 jaar en ouder, rapporteerde ongeveer één op de zeven jongeren wekelijks risicovol alcoholgebruik (Drieskens et al., 2025) en liep 2,6% van de bevolking risico op gokverslaving (Boone et al., 2025). Het toenemende gebruik van e-sigaretten en andere nicotinehoudende producten, vooral onder jongvolwassenen, illustreert de veranderende aard van middelengebruik (Health Status Report 2023).
Om deze uitdagingen aan te pakken, heeft de Interministeriële Conferentie Volksgezondheid verschillende interfederale strategieën en actieplannen aangenomen met betrekking tot tabak, alcohol, illegale drugs en gokken. België beschikt echter nog niet over een geïntegreerd systeem van indicatoren om de uitvoering en de impact van deze plannen te evalueren en op te volgen. Het vijfjarige interval van het Belgisch Gezondheidsonderzoek (BHIS) beperkt de mogelijkheid om het beleid tijdig te evalueren, en er bestaat momenteel geen volledig kader om de mogelijke gezondheidseffecten van maatregelen vóór hun uitvoering te voorspellen. Internationale organisaties zoals de WHO en het CDC benadrukken nochtans het belang van continue monitoring en evaluatie binnen de beleidscyclus om evidence-based besluitvorming te ondersteunen (CDC, n.d.; WHO 2023).
Het IMPACT-project heeft tot doel een geïntegreerd en flexibel indicatorenkader te co-creëren, te implementeren en te evalueren dat het mogelijk maakt om het beleid rond middelengebruik en gerelateerd gedrag in België routinematig te monitoren en te evalueren. Het project combineert kwantitatieve en kwalitatieve benaderingen en is opgebouwd rond twee onderling verbonden cycli: een beleidscyclus, die de fasen van ontwerp, uitvoering en evaluatie omvat, en een indicatorencyclus, gericht op de ontwikkeling en validatie van maatstaven voor het voorspellen en beoordelen van beleidseffecten. Samen vormen deze cycli een dynamisch systeem dat beleidsontwikkeling koppelt aan een rigoureuze, op gegevens gebaseerde evaluatie, gedragen door actieve betrokkenheid van belanghebbenden.
Methodologisch volgt IMPACT een meervoudige benadering. In een eerste fase worden bestaande actieplannen en gegevensbronnen geanalyseerd om een uitgebreide lijst van potentiële indicatoren op te stellen, op basis van internationale literatuur en nationale enquêtes. Via een belanghebbendenanalyse en een gestructureerd Delphi-consensusproces wordt vervolgens een kern-set van indicatoren geselecteerd voor monitoring en evaluatie. Deze indicatoren worden vervolgens gekoppeld aan bestaande Belgische databronnen om lacunes te identificeren en de ontwikkeling van nieuwe meetinstrumenten te ondersteunen waar nodig. Parallel zal het project een modelleringskader ontwikkelen om de potentiële gezondheidseffecten en economische impact van beleidsmaatregelen te voorspellen, gebaseerd op de principes van Health Impact Assessment (HIA), en bijdragen aan de integratie van voorspellende beleidsevaluatie binnen de nationale ziektelaststudie (BeBOD).
Duurzaamheid en impact staan centraal binnen IMPACT. Het kader wordt ontworpen voor langdurig gebruik, aanpasbaar aan nieuwe beleidsinitiatieven en ondersteund door synergiën met bestaande initiatieven zoals HealthyBelgium.be en BeBOD. Het project zal beleidsmakers en andere belanghebbenden actief betrekken gedurende het hele traject om de praktische toepasbaarheid en beleidsrelevantie te waarborgen. Er zal bijzondere aandacht worden besteed aan genderverschillen in middelengebruik en beleidseffecten, met aandacht voor evenwichtige vertegenwoordiging en geslachtsgestratificeerde analyses.
Kennisoverdracht en participatie van belanghebbenden staan centraal in het IMPACT-project, zodat wetenschappelijke gegevens effectief worden vertaald naar beleid en praktijk. De resultaten van het project zullen de Belgische gezondheidsautoriteiten voorzien van een geïntegreerd en duurzaam kader om de effecten van beleid inzake middelengebruik en gerelateerd gedrag systematisch te evalueren en te voorspellen, en zo de ontwikkeling van evidence-based gezondheidsbeleid in België te versterken.
