De acties van Belspo tijdens het voorbije jaar sloten aan bij de thematische prioriteiten van het Belgische voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie (van januari tot juni 2024), namelijk open strategische autonomie, de valorisatie van onderzoeksresultaten en het versterken van onderzoek en innovatie in de samenleving. Onze teams bij de Permanente Vertegenwoordiging van België bij de Europese Unie (EU) hebben gedurende het hele voorzitterschap bijgedragen aan de voorbereiding van Europese teksten.
Evenementen op hoog niveau georganiseerd onder het voorzitterschap hielpen om strategische elementen van het Federaal Wetenschapsbeleid in de kijker te zetten.
Vanuit dit oogpunt streefde Belspo ernaar om:
Op het vlak van ruimtevaart heeft Belspo een evenement georganiseerd ter gelegenheid van de Belgische ondertekening van de Artemis-akkoorden, die een gemeenschappelijk beleidskader bieden voor wederzijds voordelige praktijken op het gebied van de exploratie en exploitatie van de ruimte. Om de relaties tussen de EU en het Europees ruimteagentschap (ESA) te versterken en om de twintigste verjaardag van de kaderovereenkomst tussen de EU en ESA te vieren, ondersteunde Belspo actief de organisatie van een Ruimteraad en verschillende andere evenementen. De Ruimteraad is een ministeriële bijeenkomst van de Raad van de EU en ESA. Tijdens deze conferentie werden conclusies aangenomen rond het thema ‘De concurrentiekracht van Europa versterken via de ruimte’, waarin werd benadrukt hoe een sterker Europees ruimtevaartbeleid kan bijdragen tot het aanpakken van economische en maatschappelijke uitdagingen en tegelijk Europa’s wereldwijde rol kan versterken.
In de geest van inclusie en in lijn met de prioriteiten van het Belgische voorzitterschap organiseerde Belspo een evenement ter ondersteuning van vrouwen die werkzaam zijn in de ruimtevaartsector of daar een carrière in willen maken. Daarnaast heeft Belspo de organisatie ondersteund van twee grote Europese ruimtevaartevenementen onder het Belgische voorzitterschap, waarbij rondetafelgesprekken op hoog niveau werden gevoerd die als platform hebben gediend voor diepgaande, stimulerende en toekomstgerichte gesprekken over het Europese ruimtevaartbeleid en mogelijke initiatieven. Tijdens het voorzitterschap zette het Federaal Wetenschapsbeleid zich continue in voor een mensgerichte onderzoekspraktijk binnen verschillende technologische, ecologische en maatschappelijke contexten.
De mededeling van de Europese Commissie uit 2021 over de ‘Mondiale aanpak van onderzoek en innovatie’ zorgde voor een nieuwe strategie voor betrokkenheid over de hele wereld, met het accent op openheid en de verdediging van kernprincipes en -waarden voor betrouwbare internationale samenwerking. Sinds 2022 heeft het proces van de multilaterale dialoog (International Science Council) overleg mogelijk gemaakt met ongeveer 40 partnerlanden en betrokken partijen over cruciale thema’s zoals academische vrijheid, onderzoeksethiek, gendergelijkheid, open wetenschap en eerlijke partnerschappen.
De ministeriële dialoog van 15 en 16 februari 2024 was een belangrijke mijlpaal: er kwam politieke erkenning op hoog niveau en internationale steun via de ‘Verklaring van Brussel’, waarmee de MLD werd versterkt als een uniek platform voor samenwerking op het gebied van onderzoek. Met een mandaat voor toekomstige acties ligt de focus nu op het opstellen van een roadmap voor de lange termijn, in samenwerking met wereldwijde organisaties zoals de ISC, de OESO en UNESCO. Dit toont nogmaals de leidende rol van de EU in verantwoorde internationale onderzoekssamenwerking.
De tweede Equinox Summit in Brussel heeft onderzoekers, onderzoeksfinanciers en kennisgebruikers samengebracht om het Equinox-proces verder te ontwikkelen, dat als doel heeft snel wetenschappelijke beoordelingen te leveren die relevant zijn voor de overheid.
Het evenement werd geopend door de Belgische ambassadeur in Oekraïne, Luc Jacobs, en toonde de nood van een Europees kader aan dat gepaste en betrouwbare wetenschappelijke input garandeert. De discussies gingen over samenwerking in heel Europa, met de Knowledge Hub over zeespiegelstijging als een belangrijk voorbeeld. Het Equinox-proces werd later verder uitgediept tijdens de bijeenkomst van de EU-klimaatambassadeurs in oktober, onder het Hongaarse voorzitterschap van de Raad van de EU.
Het eerste in België geplande Tripartite Event (met deelname van de European Open Science Cloud Associatie, de Europese Commissie en de lidstaten) vond plaats op 16 april in het Paleis der Academiën in Brussel. Het werd georganiseerd door Belspo in samenwerking met het Departement Werk, Economie, Wetenschap, Innovatie en Sociale Economie (WEWIS) en de Franse Gemeenschap, en bracht nationale en Europese belanghebbenden op het gebied van open wetenschap samen.
Het evenement startte met een postersessie waarin 41 projecten en initiatieven werden voorgesteld. Tijdens de plenaire sessie pleitte keynote speaker professor Sabina Leonelli voor een verschuiving van een datadeelmodel naar een procesgerichte benadering van open wetenschap. In de namiddag waren er panelgesprekken waarin het belang van samenwerking voor de vooruitgang van open wetenschap werd benadrukt.
De MERI-conferentie (Monitoring and Evaluation of Research and Innovation) op 25 april werd het belang van indicatoren en analyses benadrukt om beleidsmakers te ondersteunen bij de groene en digitale transitie. Het is essentieel om verder te kijken dan traditionele indicatoren zoals het bbp en economische groei, in het licht van een ruimere maatschappelijke context.
Nieuwe technologieën kunnen de overgang naar een koolstofneutrale economie vergemakkelijken en digitale investeringen kunnen de productiviteit stimuleren. Toch blijft het belangrijk te erkennen dat die technologieën negatieve maatschappelijke gevolgen kunnen hebben (zoals verouderde vaardigheden), wat tot banenverlies of loonverlaging kan leiden. Daarom is het belangrijk om de voor- en nadelen van technologische ontwikkelingen te evalueren vóór het uitstippelen van een beleid, zodat de hele samenleving er maximaal van kan profiteren. Statistieken over die ontwikkelingen reiken beleidsmakers een kader.
Deze conferentie bracht onderzoekers, kennisbemiddelaars en beleidsmakers samen om de integratie van sociale wetenschappen, kunsten en geesteswetenschappen (SWKG) in evidence-informed policymaking (EIPM) te verkennen.
Tot de belangrijkste voorstellen behoren dat kinderen al op jonge leeftijd leren samenwerken, men AI verantwoordelijk gebruikt om bewijs aan te dragen, men investeert in onderzoek naar onderzoek, dat er een observatorium wordt opzet voor expertise-ecosystemen, en dat onderzoekers en beleidsmakers op een gestandaardiseerde manier met elkaar communiceren. De deelnemers benadrukten ook het belang van een circulaire kenniseconomie, specifieke communicatiekanalen, de ontwikkeling van aanvullende vaardigheden en de creatie van vertrouwensruimtes om EIPM te versterken.
