FAQ | Citizen Science (CS)

FAQ voor burgers

Citizen Science (of Burgerwetenschap) is wetenschappelijk onderzoek dat (gedeeltelijk) wordt uitgevoerd door het publiek (en dus niet-professionele wetenschappers). Verschillende types mensen, zoals jij en ik, helpen professionele wetenschappers om data, die cruciaal is voor hun onderzoek, te verzamelen of analyseren

Hoe je zal bijdragen, hangt af van het project. Er zijn verschillende types Citizen Sscience-onderzoek (wat ook te zien is in de diversiteit aan projecten in onze FWI’s). Je kan, onder andere:
- Observeren en opnemen – Dit omvat het tellen van vogels in je tuin, het spotten van planten tijdens een wandeling, of het registreren van weerfenomenen. Klinkt dit als iets dat jij leuk vindt? Bekijk dan eens het Flatwormwatch project van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurwetenschappen (om platwormen te spotten), de MEMO+ en TekenNet projecten van Sciensano (om tijgermuggen en teken te registreren), of het HARVEST project van het Koninklijk Meteorologisch Instituut (om weerfenomenen te rapporteren).
- Stalen collecteren – Denk hierbij aan waterstalen of insecten.
- Data analyseren – Dit omvat vaak het kijken naar foto’s (bv. het classificeren van sterrenstelsels in telescoopbeelden) of het transcriberen van historische documenten. Wil jij graag data analyseren? Neem dan eens een kijkje op de projectpagina van Radio Meteor Zoo (van het Koninklijk Belgisch Instituut voor Ruimte-Aeronomie), of de pagina van het Rijksarchief met daarop verschillende transcriptie projecten!
- Een app of website gebruiken – Veel projecten bieden gebruiksvriendelijke apps of online platformen aan die je kan gebruiken. Voorbeelden in onze FWI’s zijn het Radio Meteor Zoo project op Zooniverse, en de KMI smartphone app.
Waarin je ook geïnteresseerd bent, instructies (en vaak ook trainingen) worden aangeboden om ervoor te zorgen dat je makkelijk kan deelnemen aan de Citizen Science-projecten!
Jouw bijdragen zijn van onschatbare waarde en vaak essentieel voor het succes van het onderzoek waaraan je deelneemt. Dankzij jouw hulp kunnen wetenschappers veel meer gegevens verzamelen, over veel grotere gebieden of langere periodes, dan ze ooit alleen zouden kunnen. Bovendien kan je gegevens verzamelen op diverse locaties (zoals je achtertuinen of een lokaal park), die wetenschappers anders misschien zouden missen. Daarnaast worden gegevens veel sneller verzameld (en kunnen ze worden geanalyseerd) dan zonder de bijdrage van burgerwetenschappers het geval zou zijn. Ten slotte heeft jouw bijdrage ook een impact op de echte wereld, aangezien de gegevens bijdragen aan wetenschappelijk inzicht, wat op zijn beurt kan leiden tot nieuwe ontdekkingen, beleidsbeslissingen kan beïnvloeden of de volksgezondheid kan verbeteren, bijvoorbeeld.

Elk wetenschappelijk project wil een specifieke wetenschappelijke vraag beantwoorden. Dit wordt uitgelegd zodra je je voor een project inschrijft – jouw inspanningen dragen rechtstreeks bij aan het beantwoorden van die vraag!
Nee. Meestal heb je geen speciale wetenschappelijke achtergrond, specifieke vaardigheden of (dure) apparatuur nodig (maar uitzonderingen zijn altijd mogelijk). De meeste Citizen Science-projecten zijn zo ontworpen dat ze voor iedereen toegankelijk zijn, ongeacht leeftijd, opleiding of ervaring.

Voor bijna alle projecten worden duidelijke instructies en trainingen gegeven over hoe je kunt deelnemen. De benodigde hulpmiddelen zijn vaak vrij eenvoudig (een smartphone, computer, potlood en papier, of gewone huishoudproducten). Als je gespecialiseerde apparatuur nodig hebt, wordt deze meestal door het projectteam verzorgd. Als er iets onduidelijk is, staan de wetenschappers of een Citizen Science-coördinator klaar om je vragen te beantwoorden!

Het belangrijkste wat je nodig hebt, is nieuwsgierigheid en de bereidheid om te leren en bij te dragen. Enthousiasme is essentieel!
Jouw gegevens worden uitsluitend gebruikt voor de wetenschappelijke doeleinden van het project, zoals wordt uitgelegd wanneer je je aanmeldt. Wetenschappelijke organisaties, financieringsinstanties en openbare (wetenschappelijke) administraties zetten zich in om jouw privacy te beschermen en ervoor te zorgen dat jouw gegevens op verantwoorde wijze worden behandeld.

In de meeste gevallen is anonimiteit gewaarborgd. De persoonlijke informatie die je verstrekt, wordt gescheiden gehouden van de wetenschappelijke gegevens die je verzamelt/analyseert/levert. Veel projecten gebruiken geanonimiseerde of geaggregeerde (kort gezegd: samengevatte) gegevens voor analyse. De gegevens die je indient, vaak in combinatie met bijdragen van vele andere deelnemers, worden door projectwetenschappers geanalyseerd om hun onderzoeksvragen te beantwoorden. Bovendien worden jouw gegevens veilig opgeslagen en beheerd volgens strikte voorschriften voor gegevensbescherming (bijv. de GDPR-regels).

Ten slotte wordt er veel aandacht besteed aan transparantie. Projecten hebben een duidelijk privacybeleid waarin precies wordt uitgelegd welke informatie wordt verzameld, hoe deze wordt gebruikt en wie er toegang toe heeft. We raden je aan dit beleid door te nemen voordat je deelneemt.
Wij geloven in het delen van de resultaten van jouw harde werk! Transparantie en feedback zijn cruciaal om zinvolle bruggen te bouwen tussen wetenschap en samenleving. Je kan via verschillende kanalen meer te weten komen over de bevindingen van het project. Vaak worden er projectwebsites, blogs, nieuwsbrieven, berichten op sociale media, wetenschappelijke publicaties of impactrapporten geschreven, en worden er publieke evenementen en webinars georganiseerd.

Ons doel is om je op de hoogte te houden en de collectieve impact van ieders bijdragen te vieren!

FAQ voor wetenschappers

Data Datakwaliteit is uiterst belangrijk in Citizen Science, en er zijn verschillende strategieën om de betrouwbaarheid te verzekeren.

Zorg voor training en duidelijke protocollen. Bied gebruiksvriendelijke, uitgebreide trainingen aan (zoals online modules, video's, workshops of richtlijnen) waarin het protocol voor de verzameling van gegevens gedetailleerd wordt behandeld. Wanneer je gestandardiseerde instructies aanbiedt, wordt variabiliteit tot een minimum beperkt.

Zorg voor gebruiksvriendelijke tools. Maak gebruik van intuïtieve apps of platformen die deelnemers kunnen begeleiden. Je kan bijvoorbeeld gebruikmaken van dropdown-menu's, gedwongen keuzemogelijkheden en validatiecontroles bij het invoeren van gegevens, enz.

Wees niet bang voor redundantie en gebruik consensusmethoden. Zorg ervoor dat meerdere deelnemers hetzelfde gegevenspunt verzamelen (bijvoorbeeld drie verschillende mensen die dezelfde afbeelding classificeren). Na het verzamelen van de gegevens kunnen discrepanties worden opgelost door een expert of door middel van statistische consensus.

Laat de gegevens valideren of controleren door een deskundige. Opgeleide deskundigen kunnen op bepaalde momenten een deel (of alle) gegevens controleren die door burgers zijn verzameld. Dit kan je doen door middel van steekproeven of door een volledige controle van complexere inzendingen.
Gebruik kalibratie en kalibratiemonsters. In het geval van kwantitatieve metingen, zorg dan voor gekalibreerde apparatuur of referentiemonsters waarmee vergelijkingen kunnen worden gemaakt.

Geef feedback. Probeer een goede relatie met de deelnemers op te bouwen. Geef ook onmiddellijk feedback om hen te helpen hun nauwkeurigheid in de loop van de tijd te verbeteren.

Zorg voor statistische robuustheid. Ontwerp het onderzoek met een voldoende grote steekproef om rekening te houden met mogelijke ruis of foutpercentages en gebruik statistische methoden die robuust zijn voor een bepaald niveau van datavariabiliteit.
Er zijn vele redenen waarom het waardevol en lonend is om Citizen Science te implementeren in jouw onderzoek. Enkele hiervan worden onderaan beschreven:

1) De schaal en omvang van het onderzoek wordt uitgebreid. Burgerwetenschappers kunnen gegevens verzamelen over bepaalde geografische gebieden of gedurende langere periodes, wat voor jou (of jouw team) moeilijk en duur zou zijn. Op deze manier kunnen onderzoeksvragen worden beantwoord die anders niet beantwoord zouden kunnen worden.

2) Er is meer en een unieke toegang tot gegevens. Burgers bieden toegang tot privéterrein, moeilijk bereikbare locaties of lokale observaties (denk aan biodiversiteit in achtertuinen of geluidsoverlast in steden) waar professionele onderzoekers mogelijks geen toegang toe hebben.

3) De impact is groter, en het publiek meer betrokken. Burgerwetenschap bevordert wetenschappelijke geletterdheid, bouwt vertrouwen in de wetenschap op en kan leiden tot sterkere steun van de gemeenschap voor onderzoeksresultaten en beleidswijzigingen. Sociale impact en betrokkenheid worden ook steeds meer gewaardeerd door financieringsinstanties en (wetenschaps)administraties.

4) Meer tijd en middelen. Wanneer burgerwetenschappers zich, bijvoorbeeld, kunnen concentreren op het verzamelen van gegevens, hebben professionele wetenschappers meer tijd voor complexe analyses, het ontwerpen van experimenten en het verspreiden van resultaten.

5) Nieuwe ontdekkingen. Meer deelnemers leiden tot meer observaties en mogelijk onverwachte bevindingen. Het betrekken van een diverse groep deelnemers kan dus soms leiden tot toevallige ontdekkingen die er anders niet geweest waren.
Om een succesvolle betrokkenheid te garanderen, heb je een goed doordachte strategie nodig. Een belangrijk onderdeel van deze strategie is gerichte aanwerving. Wat is het ideale deelnemersprofiel (bijvoorbeeld een vogelaar, wandelaar, student)? En hoe kan je hen betrekken (via gemeenschapsgroepen, scholen, non-profitorganisaties, sociale media, lokale media)? Deelnemers moeten ook worden geïnformeerd over waarom ze aan het onderzoek zouden moeten deelnemen (welke zinvolle wetenschappelijke vragen zal je behandelen en wat zal de impact daarvan zijn).

Verder is het belangrijk om toegankelijke en boeiende trainingen aan te bieden. Zo kan je trainingsmateriaal ontwikkelen via verschillende media (bijvoorbeeld video's, interactieve modules, online quizzen, enz.) dat gemakkelijk te begrijpen is, of je kan verschillende trainingsformats aanbieden (bijvoorbeeld online en fysieke workshops).

Om ervoor te zorgen dat burgers gemotiveerd blijven om bij het project betrokken te blijven, moet je feedback geven, hen motiveren en hun bijdragen erkennen. Voorbeelden om dit in de praktijk te brengen zijn het erkennen van hun werk in publicaties en rapporten, het schrijven van bedankjes, het bevorderen van een gemeenschapsgevoel onder de deelnemers en tussen de deelnemers en wetenschappers (via forums en evenementen), het geven van updates over de voortgang van het project en hoe hun gegevens worden gebruikt, het “gamificeren” van de bijdrage (bijvoorbeeld via uitdagingen of badges) en door duidelijke kanalen aan te bieden waar deelnemers vragen kunnen stellen en ondersteuning kunnen krijgen.

Ten slotte is het aanbevolen om het project eerst met een kleine groep mensen te testen, om zo de training te verfijnen en knelpunten te identificeren. Op deze manier kan de gebruikerservaring worden verbeterd voordat je het (burgerwetenschapsgedeelte van het) project volledig lanceert.
Wanneer je met burgers werkt, moet je rekening houden met bepaalde aspecten die een zorgvuldige planning en transparantie vereisen. Deze omvatten geïnformeerde toestemming (informed consent), gegevensprivacy en anonimiteit, eigendom van gegevens, intellectueel eigendom, erkenning en ethische beoordeling.

Het is belangrijk om aan deelnemers duidelijk te communiceren welke gegevens worden verzameld, hoe deze worden gebruikt en welke risico's hieraan verbonden zijn. Je moet expliciete toestemming verkrijgen, vooral voor persoonsgegevens. Bovendien moet je je houden aan alle relevante voorschriften over gegevensbescherming (zoals de GDPR-wetgeving). Bij de meeste projecten wordt prioriteit gegeven aan anonimiteit van gegevens, waarbij persoonlijk identificeerbare informatie wordt gescheiden van wetenschappelijke observaties. Als persoonsgegevens noodzakelijk zijn, moet het gebruik ervan duidelijk worden gemotiveerd en moet hiervoor toestemming worden gegeven.

Wat betreft het eigendom van gegevens, de door burgers verzamelde wetenschappelijke gegevens zijn eigendom van het project/de onderzoeksinstelling, aangezien ze deel uitmaken van een gezamenlijk onderzoeksproject. Dit moet echter expliciet worden vermeld in de deelnamevoorwaarden. Burgers behouden over het algemeen het eigendom van hun individuele bijdragen (zoals de specifieke foto's die ze maken), maar verlenen het project een licentie om deze voor wetenschappelijke doeleinden te gebruiken. Bovendien behoort voor de meeste standaardprojecten voor gegevensverzameling het intellectuele eigendom dat voortkomt uit de analyse van burgergegevens toe aan de hoofdonderzoekers/instelling. Als burgerwetenschappers betrokken zijn bij meer significante co-creatie of analyse, kunnen formele overeenkomsten nodig zijn om het intellectuele eigendom te verduidelijken. Dit moet vooraf worden besproken. Het is ook belangrijk om duidelijk te omschrijven hoe burgerwetenschappers worden erkend (bijvoorbeeld collectieve erkenning in publicaties, vermelding op projectwebsites, enz.). Overweeg voor belangrijke bijdragen een beleid voor co-auteurschap, als dit van toepassing is.

Zorg er ten slotte voor dat jouw project de nodige institutionele ethische beoordelingsprocessen doorloopt, net als elk ander onderzoek waarbij mensen betrokken zijn.