Onderzoeksproject DR/97 (Onderzoeksactie DR)
1. Context
Ondanks de algemene en op evidentie gebaseerde erkenning van de waarde van ervaringsdeskundigheid in herstelgerichte verslavingszorg, blijft de structurele integratie van ervaringswerkers binnen het verslavingsveld een uitdaging. Reeves en collega’s (2024) identificeerden vier factoren die bijdragen aan een effectieve integratie van ervaringswerk op organisatieniveau: (1) opleiding en training; (2) organisatorische bereidheid; (3) structurele aanpassingen; en (4) engagement voor integratie van ervaringsdeskundigheid en herstelpraktijken. Studies over ervaringswerk in gevangenissen benadrukken dat succesvolle implementatie van peer support interventies afhangt van het aanpakken van individuele, dienstgebonden en organisatorische factoren (Walton et al., 2024), en van een capaciteitsversterkende benadering die samenwerking tussen gevangenissen en gezondheidsdiensten bevordert (South et al., 2016).
Binnen de Belgische verslavingszorg en de specifieke gevangeniscontext groeit de steun en financiering voor ervaringswerkers, maar blijven deze structurele dimensies onderbelicht.
2.Doelstellingen en onderzoeksvragen
Het algemene doel van het RECO-PEERS-project is het aanpakken van de uitdagingen om de inbedding van ervaringswerkers in het brede veld van verslavingszorg en gevangeniscontexten in België te versterken en uit te breiden. Daarom willen we:
(1) Inzicht verwerven in de evidentie en inspirerende praktijken rond de implementatie van ervaringswerkers in geestelijke gezondheidszorg, verslavingszorg en gevangeniscontexten (WP1)
- Een overzicht bieden van bestaande evidentie over de implementatie van ervaringswerkers in geestelijke gezondheidszorg, inclusief verslavingszorg en gevangeniscontexten;
- Internationale inspirerende praktijken identificeren rond de implementatie van ervaringswerkers in verslavingszorg en gevangenissen.
(2) De huidige implementatie van ervaringswerkers in verslavingszorg en gevangenissen in kaart brengen (WP2)
- Identificeren waar en hoe ervaringswerkers momenteel worden ingezet binnen verslavingszorg en gevangenissen;
- Uitdagingen, hiaten en mogelijkheden identificeren voor het versterken van de implementatie van ervaringswerkers in deze contexten;
- Inzicht verwerven in de praktijken en uitdagingen van de tien nieuw geïmplementeerde D&D-praktijken in gevangenissen, vanuit het perspectief van D&D-coördinatoren en ervaringswerkers.
(3) De implementatie en dienstverlening van de tien D&D-projecten in gevangenissen evalueren (WP3)
- Het implementatieproces van ervaringswerkers in de D&D-projecten evalueren, met focus op de percepties van sleutelactoren binnen de gevangenis;
- Het implementatieproces evalueren vanuit de ervaringen van de ervaringswerkers zelf;
- De dienstverlening van ervaringswerkers evalueren, met focus op de perspectieven en ervaringen van personen in detentie.
(4) Een beleidskader ontwikkelen voor de structurele inbedding van ervaringswerkers in verslavingszorg en gevangeniscontexten (WP4)
- Thema’s identificeren en samen strategieën ontwikkelen om ervaringswerkers succesvol en structureel te implementeren in verslavingszorg en gevangenissen
3. Methodologie
Deze doelstellingen worden aangepakt via een mixed-methods ontwerp, verdeeld over zes werkpakketten:
- WPX: projectcoördinatie
- WP1: in kaart brengen van evidentie en internationale praktijken
- WP2: sociale cartografie
- WP3: implementatie en evaluatie van verslavingsprojecten in de gevangenis
- WP4: lerende gemeenschappen
- WPY: integratie, impact en disseminatie
4. Interdisciplinariteit
Dit project wordt uitgevoerd door een interdisciplinair onderzoeksteam van Franstalige en Nederlandstalige onderzoekers, om het volledige Belgische landschap te dekken. Het team verenigt verschillende disciplines: orthopedagogiek, psychologie, criminologie, psychiatrie en sociaal werk. Een bijzonder aandachtspunt is de nauwe betrokkenheid en samenwerking met ervaringsdeskundigen als medeonderzoekers. Deze participatieve aanpak maakt het mogelijk om ervaringskennis diepgaand te integreren in elke fase en elk werkpakket.
5. Potentiële impact voor wetenschap, samenleving en/of beleid
Via het RECO-PEERS-project willen we substantieel bijdragen aan de structurele inbedding van ervaringswerkers in verslavingszorg en gevangeniscontexten, waarbij we het transformerende potentieel van ervaringskennis erkennen in de strijd tegen stigma. Door ervaringswerkers duurzaam te integreren in deze omgevingen, streven we niet alleen naar verbeterde dienstverlening, maar ook naar een bredere maatschappelijke verschuiving richting inclusief burgerschap en een betere levenskwaliteit voor mensen die met verslaving worden geconfronteerd.
6. Beschrijving van de verwachte onderzoeksresultaten op korte en middellange termijn
Deze studie zal een wetenschappelijk onderbouwd overzicht bieden van de factoren die de implementatie van ervaringswerkers binnen diverse herstelgerichte verslavingssettings bevorderen of belemmeren. Ze zal onderzoeken hoe peer support wordt ervaren door zowel de ontvangers als andere betrokkenen. Daarnaast zal de studie een reeks evidence-based beleidsaanbevelingen en richtlijnen opleveren over de institutionele rol van ervaringswerkers in verslavingszorg, ook binnen gevangeniscontexten.
7. Referenties
Reeves, V., et al. (2024). Actions targeting the integration of peer workforces in mental health organisations: a mixed-methods systematic review. BMC Psychiatry, 24(1), 211.
South, J., et al. (2016). A qualitative synthesis of the positive and negative impacts related to delivery of peer-based health interventions in prison settings. BMC Health Services Research, 16, 1–8.
Walton, H., et al. (2024). Peer support for health, social care, and educational needs in adult prisons: a systematic scoping review. Public Health, 236, 412–421
